پوسیدگی دندانی از مهمترین بیماریهای دهان و دندان است و عوامل متعددی در شروع پیشرفت آن دخالت دارد. این بیماری قابل پیشگیری و کنترل است: به استثنای موارد خاص، سرعت پیشرفت کندی دارد، لذا به ما فرصت میدهد در صورت انجام تدابیر پیشگیری مناسب، آن را تحت کنترل درآوریم.
اولین اصل در کنترل پوسیدگی این است که باور داشته باشیم، بیماری قابل پیشگیری است. با توجه به تعداد قابل توجه تجربیات موفق کنترل و توقف پوسیدگی چه در بعد فردی و چه بعد اجتماعی، هر دندانپزشک باید این باور را داشته باشد که میتواند از بروز پوسیدگی دندان جلوگیری و آن را در مرحله اولیه متوقف کند. برای اینکه بتوانیم در کنترل پوسیدگی موفق باشیم، باید ابتدا از عوامل ایجاد کننده پوسیدگی دندانی به خوبی آگاه باشیم.
حضور میکروارگانیسمهای پوسیدگی زا روی دندانها؛ میزبان مستعد (دندانها و بزاق فرد)؛ مواد قندی و نشاستهای که به دفعات مکرر مصرف میشود، پوسیدگی را رقم میزند و تداوم این زنجیره باعث تثبیت و پیشرفت پوسیدگی میشود. بنابراین به طور خلاصه میتوان گفت حلقههای اصلی زنجیره پوسیدگی عبارتند از عوامل مرتبط با کربوهیدراتهای قابل تخمیر، عوامل میکروبی و نهایتاً وجود میزبانی مستعد.
عامل زمان نیز در این روند اهمیت چشمگیری دارد. در واقع زمانی که این سه عامل اصلی همزمان حضور داشته باشند، زنجیرهای تشکیل میدهند که تداوم آن منجر به تثبیت پوسیدگی میشود. تغییر در روند تاثیر تمامییا هر کدام از این عوامل میتواند منجر به توقف فرآیند پوسیدگی شود یا سرعت پیشرفت آن را کاهش دهد. رمز کنترل پوسیدگی شکستن حلقههای این زنجیره است. کودک نوپایی که در طول شب به مدت طولانی یا به دفعات مکرر شیشه شیر استفاده میکند، سه عامل میکروارگانیسم، تغذیه و میزبان مستعد در او سبب پوسیدگی میشود.
آموزش به مادر برای کنترل دفعات شیردهی و در صورت امکان قطع کردن شیردهی با شیشه در شب یا دادن شیشه حاوی آب به کودک پس از هر بار مصرف شیشه شیر و تقویت سینه مادر بسیار مفید است، زیرا به رقیق شدن ماده غذایی باقی مانده روی دندانها کمک میکند. (با آموزش تمیز کردن دندانها توسط مادر میتوان حلقه پوسیدگی را شکست).
پوسیدگیهای زودرس در دوران کودکی
پوسیدگی زودرس کودکان به وجود یک یا بیش از یک سطح دندان پوسیده (حفره دار یا بدون حفره)، از دست رفته به علت پوسیدگی یا پر شده در کودک ۷۱ ماهه یا کوچکتر اطلاق میشود. هر علامتی از وجود پوسیدگی در سطوح صاف کودکان زیر ۳ سال، تحت عنوان پوسیدگی شدید زودرس دوران کودکی (S-ECC) نامیده میشود.
کودک در هنگام خواب بعد از ظهر یا شب با شیشه حاوی شیر یا نوشیدنی شیرین به خواب میرود و مایع در اطراف دندانها جمع میشود (دندانهای قدامی پایین با زبان محافظت میشوند). باید توجه نمود که با کاهش جریان بزاق در هنگام خواب سرعت پاکسازی حفره دهان از مایع شیرین، کم میشود.
عوارض پوسیدگیهای حاد و زودرس چیست؟
شایعترین عارضه پوسیدگی حاد و درمان نشده، درد است که فعالیتهای معمول کودک نظیر خوردن، خوابیدن و بازی کردن را تحت تاثیر قرار میدهد. از دست دادن دندان نیز یکی دیگر از عوارض شایع در اثر پوسیدگیهای پیشرفته است. از دست دادن زود هنگام مولرها احتمالاً منجر به ایجاد مشکلات ارتودنسی در آینده میشود که هزینه مالی زیادی را بر خانواده تحمیل میکند. بهعلاوه، در نظر گرفتن پوسیدگیهای گذشته، بهترین پیشگویی کننده پوسیدگی در آینده است و وضعیت بهداشت دهان در کودکی، وضع بهداشت دهان در بزرگسالی را تحت تاثیر قرار میدهد. اکثر کودکان کم سن، فاقد همکاری لازم برای درمان هستند و درمان باید تحت بیهوشی عمومیانجام شود که نتیجهاش، هزینههای درمانی بالاست.پوسیدگی دندان کودکان را جدی بگیرید و برای درمان در اسرع وقت به دندانپزشکی اطفال اصفهان مراجعه کنید .
شروع ECC در ابتدا بهصورت یک مینای سفید کدر است که به سرعت پیشرفت کرده تبدیل به پوسیدگی در امتداد حاشیه لثه میشود دندانهای سانترال شیری معمولا زودتر مبتلا میگردند.
پیشگیری از انتقال باکتریهای پوسیدگی زا به دهان کودکان
میکروبهای موثر در ایجاد ECC گونههایی از استرپتوکوک موتانس و لاکتوباسیل میباشند. استرپتوکوک موتانس توسط مادر و یا کسی که از کودک نگهداری میکند بهصورت مستقیم از طریق بزاق انتقال مییابد. شدت و سرعت انتقال باکتریها بستگی به تعداد دفعات و میزان تماس با بزاق دهان کودک دارد. بنابراین کودکی که بزاق مادرش میزان بالای استرپتوکوک موتانس دارد (بهدلیل وجود پوسیدگیهای متعدد درمان نشده) در مقایسه با کودک دیگر که مادرش میزان کمتری باکتری در دهانش از خطر بیشتری برای ورود زودتر و بیشتر باکتری به دهانش دارد. راه دیگری برای سرایت باکتری وجود دارد که آن را انتقال جانبی مینامند و از طریق اعضای دیگر خانواده و یا کودکان مهدکودک انجام میگیرد.
استفاده از وسایل غذاخوری، مسواک و وسایل تمیز کننده دهان شخصی و عدم شراکت سر شیشه و یا پستانک در بین کودکان اعضای خانواده کمک موثری است در کنترل و جلوگیری از ورود باکتریهای پوسیدگی زا به دهان کودکان. متخصصین و محققین عقیده دارند که برای تصحیح رژیم غذایی و تغییر عادت غلط تغذیه کودک، آموزش والدین همراه با همکاری پزشک متخصص کودکان، مسئولین بهداشت دهان و دندان از ضروریات میباشد.
پیشنهاد میگردد در جوامعی که آب آشامیدنی فاقد فلوراید است و یا میزان فلوراید آن در حد مطلوب میباشد کودکان روزی دو مرتبه با خمیر دندان فلوراید دار دندانهایشان را مسواک بزنند. در این شرایط اگر فایده- خطر فلوراید هم در نظر گرفته شود، “ممکن است یک فلوروزیس خفیف ایجاد شود در حالی که از رویداد پوسیدگیهای شدید و مخرب پیشگیری شده است”.
هنگام مسواک زدن برای کودکان کوچکتر از 2 سال با ارزیابی خطر پوسیدگی متوسط و یا شدید یک لایه نازک از خمیر دندان فلوراید (تقریبا 1/0 میلی گرم) و برای کودکان ۲ تا ۵ سال به اندازه یک نخود خمیر دندان فلوراید دار (تقریبا 2/0 میلی گرم) به کار برده میشود. مسواک استفاده باید متناسب با سن کودک و نوع نرم باشد.
والدین باید خودشان در این سن دندان کودک را مسواک بزنند. مصرف آب میوه به وسیله شیشه در هنگام شب و یا مصرف نکردن مواد قندی در بین وعدههای غذایی میزان بروز پوسیدگی و یا ابتلا به ECC را افزایش میدهد. اگرچه تغذیه از سینه مادر به تنهایی سبب ECC نمیشود ولی استفاده توأمان با مصرف مواد قندی به طور شدید پوسیدگی زا است. پیشنهاد شدهاست که کودکان یک تا شش سال مجموعا در روز (همراه با وعدههای غذایی و یا میان وعده) بیشتر از یک لیوان آب میوه مصرف نکنند. شواهد نشان دادهاند که اعمال روشهای پیشگیری و معاینات دهانی در سال اول زندگی کودک بسیار مهم است.
پوسیدگیهای دندانی حاد
براساس تعریف Massle ، پوسیدگی حاد ظهور ناگهانی، گسترده و سریع پیشرونده دارد که منجر به درگیری زودهنگام پالپ میشود و به خصوص دندانهایی را گرفتار میکند که به طور معمول در برابر پوسیدگی، ایمن هستند.
مکانیسم ایجاد پوسیدگی در این پوسیدگیهای حاد، متفاوت از سایر انواع نمیباشد. شروع ناگهانی پوسیدگی موید این مسئله است که عدم تعادل بین محیط دندان و عوامل دخیل در پوسیدگی رخ دادهاست و لذا روند پوسیدگی را تسریع و غیرقابل کنترل نمودهاست.